Magagmay nga Salakyan Pangkahawaan

 Magagmay nga Sakayan Pang-Espiya, Nagbag-o sa Imahin sang Inaway

Pila ka kilometro diin una nga gintilawan palupad ang una nga eroplano sang bantugon nga Wright Brothers, ginahimo ang mauti nga pagtu-on nahanungod sa pagpagagmay pa gid sang mga espiya nga sakayan- diin may daku nga papel sa pagpalupok sang mga missles sa Pakistan kag subong man sa pagpang espiya sa Afghanistan- tubtob sa kaangay insekto nga kadaku-on.
Ginhingadlan ang sentro nga laboratoryo nga “microaviary,” nga may maayo gid nga rason. Diri ginahimo kag ginatun-an sing dugang ang pagdesinyo sang kaangay nga estilo kon paano ang natural nga processo sang moths, lawin  kag sang tanan nga naga-istar sa kalibutan.
“Ginatun-an namon kon paano ka magpanago sa amon mga panulok,” siling ni Greg Parker, nga isa ka aerospace engineer, samtang ginakaptan niya ang isa ka mekanikal nga kaangid sang lawin nga mahimo gamiton sa ulihi sa pag-espiya ukon pagpangpatay.
Sa pihak naman nga bahin sang kalibutan sa Afghanistan, nahangawa gid ang mga militar sang America sa ila isa ka bag-o nga pang-espiya nga balloon  nga nagalutaw sa kahanginan, mga 5,000 metros sa ibabaw sang pinakamadugo-on nga lugar sang inaway, sa Sangin sa Banawa sang Helmand. Ina nga balloon nga ginatawag aerostat, may kapasidad nga makapadala sang live video bisan 32 kilometros ang kalayu-on sa mga nagatanom sang bomba.
“Ini nakapabag-o gid sa akon pagpakig-away,” siling ni Kap. Nickoli Johnson. “Mas gusto ko nga may madamo pa nga kaangay sini sa akon,” dugang niya.
Halin sa kaangay balloon tubtob insekto, nagdamu pa gid ining magagmay nga mga nagalupad nga salakyan, nagbag-o sang pagpakig-away sang Amerika kag panimuot nahanungod sa giyera.
Ining wala sing tawo nga mga nagalupad nga sakayan, nagdominar gid sa matapos ang Set. 11, 2001 nga pagpang-atake kag sa sini nga katunayan ginakulbaan ang kalibutan. Ang kadamuon sining mga salakyan nga ginapanag-iyahan sang Pentagon ginabulubanta nga sobra 7,000 ka bilog kompara sang mas nubo 50 ka bilog mga 10 na ka tuig ang nagligad.
Pagdamu sang Pagkakinahanglan
Sa masunod pulo ka tuig, ginahaumhaum ang daku nga pagnubo sang mga sakayan pangkahawaan nga ginamaniobra sang mga tawo kag pagsaka sang kadamuon sang walay tawo nga sakayan diin may madamo pa sang mahimo kaangay sang “Reaper” – sakayan nga maka-espiya subong man makatiro- sa apat ka pilo.
Sa karon lang ginsiling sang US Air Force nga mas madamu ang ila ginatrain  nga mga piloto nagamaniobra sang sining sakayan sa duta sangsa mga piloto nga nagapalupad sang mga eroplano sa kahawaan.
Ang Pentagon naghingyo sa Kongreso sang America sang kubos 5 ka bilyon agod sa pag dugang sang sini nga mga salakyan pangkahawaan. Ginabulubanta man nila nga sa tuig 2030, ang ginadamgo sang una nga “spy flies” ukon kaangay sang langaw nga mga espiya – upod ang sensor sini, magagmay nga camera, ang pagespiya kag pagpangbiktima sa kaaway, ang mangin posible na gid.
Kontra Terorismo
Sining nagliligad nga mga binulan, mas nangin daku ang papel sang mga drones ilabi na sa pagtapna sang terorismo kag giyera.
Ang Central Intelligence Agency ukon CIA nag espiya sa puluy-an ni Osama bin Laden  sa Pakistan paagi sa video transmitted nga gamit ang bat-winged stealth drone, ang RQ-170 Sentinel, ukon mas ginatawag nga “Beast of Kandahar.”
Subong man ang isa sa pinaka-wanted nga militante sa Pakistan nga si Ilyas Kashmiri, ang ginbalita nga napatay paagi sa  isa ka drone strike, tungod sang aggresibo nga opensa sang mga Amerikano agod matapna ang Al-Qaida.
Ginabulubanta man nga may masobra 1,900 ka tawo sa Pakistan ginpatay paaagi sa drones attack  sang mga Amerikano sang tuig 2006 suno sa website nga www.longwarjournal.com.
Matandaan man nga sang bulan sang Abril, ang Amerika naggamit man sang armado nga Predator drone batok sa Gobyerno ni Moammar Gadhaffi sang Libya.
Sang nagligad naman nga bulan sang Mayo, ginapatihan nga ang CIA-armed Predator  nagtuyo sa pagpatay kay Anwar al-Awlaki, isa ka nabun-ag sa Amerika nga cleriko nga nagapanago sa Yemen. Wala nangin madinalag-on ang pagpatay apang ginapatihan nga asta sa karon padayon ang pagpatrolya sini sa kahawaan sang Yemen.
Kaangay sang Isa ka Tumbaktumbak
Ang isa ka magamay nga helicopter ang nagahuni samtang nagahanda nga maglupad sa Wright-Patterson Aviary, isa ka laboratoryo diin ginahiwat ang pagtu-on sa sining mga salakyan, diin may madamo nga kamera agod matun-an ang kada hulag sini.
Ini nga helicopter, nga isa ka talampakan ang ka laba-on, ang gindesinyo nga makalupad sing kaugalingon paagi sa isa ka program sa kompyuter, kag ginapatihan nga sa dili madugay matabo gid ang ini nga handum.
Ang mga nagatuon nagagamit sang sini nga helicopter agod matul-id pa gid ang teknolohiya nga gamiton agod nga sa ulihi ini nga drone ang may kapasidad na nga maglupad, maghambal kaangay sang isa ka tumbaktumbak.
“Ang pag-angkon sang gamit nga makalupad nga ginapalupad lang sa bulig sang kompyuter sa tanan nga tion, kag nagalupad bisan may presensya sang makusog nga hangin kag sang nanari-sari nga kahimtangan, ang paghibalo sang sini nga gamit sa diin nga lugar apang wala nila mahibal-an kag ang mga teknolohiya nga kaaangay sini ang amon ginatun-an sa sini nga lugar,” siling ni Parker.
Nasentro sa mga Insekto
Tinutuyo subong nga maangkon ang “flapping wings”  nga teknolohiya, ukon ang paghimo sang kaangay nga desinyo sang kinaandan nga paglupad nga nagasentro sa kinaiya ka insekto indi sang pispis.
Gin-ako nila nga may masibod nga mga maskulo ang pakpak sang mga pispis amo nga mabudlay ang pagilog sa sini. Kabaliskaran sa kahimtangan sang mga insekto, diin “mabudlay ang pagsunod sang desinyo sang ila mga pakpak apang mas simple ang paghulag sang ila mga pakpak,” dugang ni Parker.
Sang Pebrero, ang mga nagatu-on sa sini nga mga gamit nagpakita sang hummingbird type drone nga ginhimo sang AeroVironment para sa Secretive Defense Advanced Research Projects Agency, diin maka lupad ini sin 18 kilometro kada oras. Apang yadto nga proyekto isa ka halimbawa pa lang.
Uwak
Ang isa ka pinakamagamay nga drones nga nahimo para sa patag-awayan amo ang isa ka metro nga kalaba-on nga kaangay uwak nga drone, diin gingamit sang mga Amerikano sa Afghanistan paagi sa pagtugpo kaangay sa eroplano agod magtan-aw sa piyak nga bukid.
Ginsiling nga may yara ini mga sulsobra 4,800 ka mga uwak nga drones ang ara sa military sang Amerika sa karon apang pila sa sini ang guba na.
Nagsaysay ang isa ka soldado sa Germany nagsugid nga naghinguyang sila sa pila ka oras sa kasiutan sa kakahuyan sang Bavaria sa pagpangita sang kaangay uwak nga mga drone diin wala na nakabalik gikan sa training exercise. Pagligad sang isa ka bulan, ang kaangay uwak nga drone, nadula liwat bangod sa programming error. “Ang una ko nabaton nga tawag nga ang Uwak pakadto sa Africa,” siling sang isa ka soldado nga wala nagpakilala bangod indi sya awtorisado nga magpaathag sa problema sang mga drones.
Midsize Range
Para sa mga midsize range, ara ang Predator, medyo daku lang sa Reaper kag mas gamay sa Shadow – mas nakilal-an nga ginamaniobra ka remote nga piloto gamit ang joysticks kag computer screens, madamo gikan sa base military sa Estados Unidos.
Ang ginapadayaw naman sang Navy sang Amerika amo ang X-47B, isa ka prototype nga gindesinyo sa pagpalupad kag paghugpa sang aircraft carriers kag paghulog man sang mga bomba. Gintestingan na ini gamiton sang bulan sang Pebrero kag naglibot sa kahawaan sang Amerika sa sobra 29 minutos.
Ang mas daku nga drone, amo ang Global Hawk, nga ginagamit agod bantayan ang mga aktibidad sang Nuklear nga hinganiban sang North Korea. Sang Marso, gingamit man ini agod tana-won kag bantabanta-on ang kahalitan nga ginadulot sang Fukushima Daiichi Nuclear Power Plant sa Japan.
Ang Madamo nga Impormasyon
Ang makahalangawa nga palaabuton sang mga drones masaksihan sa sulod sang headquarters sang Air Force sa Joint Base Langley-Eustis, sa Virginia, diin ginatos ka mga telebisyon sa tagsa ka kwarto, nga naglaragway sang isa ka masako kag magamo nga lugar.
Sa kamutuoran, isa ini sa pinakasensitibo nga instalasyon sang pagproseso, pagtu-on kag pagpalapta sang madamo nga impormasyon nga ginakuha sa kahawaan. Nagtaas gid ang numero, sugod sang Septembre 11 nga pagpangatake, naghatag sing rason sa Air Force sang America agod tutukan ilabi na ang pangkahawaan nga misyon sang pagpangita sang impormasyon, paglaghap sang mga detalye, pagpanilag sa palibot kag pagpang-angot sang mga nakita kag naobserbahan ilabi na sa ginahatag sang sining pagtaas kag pagdamu sang tion nga ginahatag sang mga drones.
Kada adlaw ginakinahanglan sang Air Force sang Amerika nga i-proseso ang sobra 1,500 ka oras sang bug-os mga video kag masobra 1,500 ka mga imahin nga ginapadala sang drones nga Reaper kag Predator.
Narealisar sang mga nagatu-on ang mas daku nga problema para sa mga tawo sa pagtu-on sa mga naga-abot nga mga inpormasyon gikan sa sini nga mga gamit. Ginapatihan nga ang impormasyon nga ginahatag sang mga drones sa isa ka syudad, dapat pagatun-an sang di magkubos 2,000 ka manugtu-on, diin tama ka nubo ini sa kahimtangan sa karon nga may yara lang 19 ka manugtu-on kada drone.
Pagsunod sa Moth
Sa Wright-Patterson, si Maj Michael L. Anderson, isa ka doctor sa pagtu-on nahanungod  sa navigational technology center, diin nakasentro ang ila pagtuon sa isa ka aspecto sang pagpauswag sang palaabuton nga drones- naga-ubra sang pakpak para sa drones nga naga-ilog sa paglupad sang mga lawin, nga mas kilala sa iya butyog nga paglupad.
“Makahalawhaw ang ila mahimo,” siling niya, “kompara sa kon daw ano ka balik-awot ang ginahimo ta sa karon.”

David Mikael Taclino Inyu Web Development and Design Creative Writer

Posted in: David Mikael Taclino